قدم زدن در خیابان‌ با عکاسی خیابانی و عکاسان خیابانی

همان‌طور که می‌دانیم عکاسی خیابانی در سراسر دنیا طرفداران بیشماری دارد و از همان ابتدا تا به امروز شهر و خیابان به عنوان موضوعات مورد علاقۀ عکاسان محسوب می‌شده‌اند. اما عکاسی خیابانی چیست؟ چرا عده‌ای تمایل دارند در حین پرسه‌زنی در خیابان، گاهی بدون اجازه از دیگران عکاسی کنند؟ مهمترین و تأثیرگذارترین عکاسان خیابانی چه کسانی بوده‌اند؟ عکاسان خیابانی چه مواردی را باید در نظر داشته باشند؟ در این مقاله قصد داریم ابتدا تعریفی کوتاه از عکاسی خیابانی داشته باشیم و در ادامه برترین عکاسان خیابانی دنیا را به علاقه مندان سبک خیابانی معرفی کنیم، همچنین برای آشنایی با تاثیرگذارترین عکاسان جهان، به صفحه آموزش عکاسی رایگان رجوع کنید.

عکاسی خیابانی چیست؟

عموماً در تعریف عکاسی خیابانی آمده است، عکس‌هایی که بدون برنامه‌ریزی قبلی در خیابان از اشخاص گرفته می‌شوند. عکاسان خیابانی به دنبال لحظه‌های زودگذر هستند و مخفیانه یا آشکارا عکاسی می‌کنند. اولین فردی که به تجربه‌های تکنیکی لازم برای ثبت حرکت انسان‌ها در خیابان دست پیدا کرد، شارل نگر (Charles Nègre) بود، او در سال 1851 در پاریس فعالیت می‌کرد. عکاس دیگری به نام اوژن آتژه (Eugène Atget) در اواخر قرن نوزدهم میلادی با عکس‌های خود از شهر پاریس، نسخۀ منحصربه‌فردی از عکاسی خیابانی را به وجود آورد. در واقع آثار بسیاری از عکاسان تاریخ عکاسی را می‌توان در زمرۀ عکاسی خیابانی به‌حساب آورد؛ مانند بسیاری از عکس‌های پروژۀ اداره حفاظت از مزارع ، نگاه ساخت‌گرای الکساندر رودچنکو (Aleksander Rodchenko) به عکاسی خیابانی، هری کالاهان (Harry Callahan)، واکر اوانز (Walker Evans)، رابرت فرانک (Robert Frank) و بسیاری دیگر. (در بخش عکاسی مستند به تعدادی از این عکاسان پرداخته شده است).

در واقع با آمدن نسل جدید دوربین‌های سبک و کوچک مانند لایکا بر تعداد عکاسان این سبک افزوده شد و افراد بیشتری به این سبک از عکاسی روی آوردند. قبل از آغاز معرفی تاثیرگذارترین عکاسان خیابانی ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد؛ زیرا عده‌ای بر این باور هستند که چرا باید پس از گذشت سال‌ها همچنان صحبت از تاریخ و بزرگان عکاسی در هر سبکی به میان آید، باید به این نکته توجه داشت که بدون آشنایی با عکاسان مطرح و مهم هر سبکی، شناخت ویژگی‌های آثار آن‌ها و تحقیق در این زمینه، به‌دست آوردن مهارت اصولی و دقیق در عکاسی به سختی امکان‌پذیر خواهد بود. حالا وقتش رسیده است که پا به پای برترین عکاسان خیابانی دنیا در خیابان قدم بزنیم و با آن‌ها آشنا شویم.

اوژن آتژه ؛ از عکاسان خیابانی بی طرف

عکس‌های اوژن آتژه را می‌توان در سنت عکاسی خیابانی به شمار آورد. نگرش بی‌طرفانه به واقعیت و شیوۀ بیانی صریح و شاعرانۀ او بر بسیاری از عکاسان خیابانی تأثیرگذار بوده است. آتژه در حدود چهل سالگی به عکاسی روی آورد و تا پایان زندگی خود در این حرفه به فعالیت پرداخت. او انسانی سنت‌گرا بود و از وسایلی مانند دوربین چوبی فانوس‌دار و عدسی‌های راست‌خط و سه پایۀ چوبی برای عکاسی استفاده می‌کرد. او با دوربین سنگین خود به عکاسی از خیابان‌های خلوت پاریس می‌رفت و بیشترین درآمد خود را به عنوان فروشندۀ سندهای عکاسی که مورد استفادۀ هنرمندان بود به دست می‌آورد. آتژه از تمامی جزئیات شهری که در حال تغییر بودند؛ از خیابان‌ها و کوچه‌ها، ویترین‌ها و بالکن‌ها، نماها و درهای ساختمان‌ها و ساکنان محله‌های فقیر عکاسی می‌کرد. عکس‌های خیابانی آتژه مود توجه سوررئالیست‌ها بود؛ چرا که ویترین‌هایی که در عکس‌های آتژه به چشم می‌خورند، با تصاویری بازتابیده بر روی شیشه‌ها و محتویات غیرعادی خود، از وجهی خیالی و طبیعی برخوردار هستند و می‌توان این‌گونه پنداشت که یک هنرمند سوررئال این تصاویر را خلق کرده است.

براسای ؛ عکاسی خیابانی در پاریس

جولا هالاس (Gyula Halász) معروف به براسای (Brassaï) مانند بسیاری از هنرمندان و عکاسان خیابانی دیگر سراسر جهان جذب پاریس شد و پاریس را به عنوان شهر خود انتخاب کرد. او مجذوب زندگی شبانۀ پاریس شده بود و در سراسر شب شهر را زیر پا می‌گذاشت.  هنری میلر (Henry Miller) نویسندۀ آمریکایی او را «چشم پاریس» نامید. براسای از نخستین افرادی است که عکاسی را به حوزه‌های خصوصی و پنهان برده‌اند. او در پی زوایای پنهان زندگی در پاریس در میان بارها، کافه‌ها، شبگردها و خیابان خفته‌ها بود. با انتشار اولین کتابش با عنوان «پاریس در شب» در سال 1930 به شهرت رسید. هیچ‌گاه برای عکاسی از مردم از روش‌های غیرمستقیم استفاده نمی‌کرد. عکس گرفتن برای او یک رویداد هنری بود و تمایل داشت که موضوعاتش از عکاسی کاملاً آگاه باشند. موضوعات مورد علاقۀ او از تنوع بسیاری برخوردار بودند. او بیست و پنج سال برای عکاسی از نقوش ترسیم شده بر دیوارها، زمان صرف کرد. نتیجۀ این تجربه 105 عکس سیاه و سفید است که در کتابی به نام «دیوارنگاره‌ها» (Graffiti) منتشر شده است.

لیزت مادل از تاثیرگذارترین عکاسان خیابانی دهه 40

لیزت مادل (Lisette Model) پس از گذراندن دوره‌ای در آهنگسازی و نقاشی به عکاسی روی ‌آورد. مدتی برای مجلۀ «هارپرز بازار» عکس‌می‌گرفت؛ موضوعات مورد توجه او غالباً افراد حاشیۀ جامعه مانند بی‌خانمان‌ها، بزهکاران، مهاجران و غیره بودند. در عکس‌های او استفادۀ خلاقانه از نور فلاش و ترکیب‌بندی‌های نامتعارف به وضوح قابل مشاهده است. از معروف‌ترین مجموعه عکس‌های خیابانی او می‌توان به «انعکاس‌ها» و «گام زدن‌ها» مربوط به اوایل دهۀ 1940 اشاره کرد.

دایان آربس ؛ عکاسی خیابانی جامعه آمریکا

دایان آربس (Diane Arbus) یکی از برجسته‌ترین عکاسان خیابانی محسوب می‌شود. از مهمترین افرادی که بر جلب توجه آربس به اسطوره‌های زندگی روزمره تأثیرگذاشت، لیزت مادل بود. آربس ابتدا با مجله‌های مد همکاری می‌کرد، اما بعدها به چهره‌نگاری اجتماعی روی ‌آورد. در دهۀ 1960، از افراد طبقۀ متوسط و انسان‌هایی که در حاشیه بودند، در جامعۀ آمریکا عکاسی می‌کرد. همانند بسیاری از عکاسان خیابانی دیگر، بیشترین توجه او معطوف به فضاهای خصوصی و مکان‌هایی بود که در آن‌ها زندگی شهری نادیده گرفته شده بود.

هانری کارتیه برسون

هانری کارتیه برسون (Henri Cartier-Bresson) ابتدا به آموختن نقاشی پرداخت، سپس در سال 1930 به صورت جدی به عکاسی علاقه‌مند شد و عکاسی را با دوربین کوچک لایکا آغاز کرد. معروفیت او در سال 1952 با انتشار اولین کتاب مهم او با نام «تصاویر آنی» (Image a La Sauvette)  که در آمریکا با عنوان «لحظۀ قطعی» (The Decisive Moment) منتشر شد، به اوج رسید. او سرآمد عکاسان خیابانی در ثبت تصویری زندگی روزمره بود. کارتیه برسون عکاسی است که به تک‌تک انسان‌ها می‌اندیشید و اولین عکاسی است که توجیح کاملی از نگرش خود را در این زمینه به دست داده است. در مقدمۀ کتاب خود، به اهمیت این مسأله تأکید کرده است؛ که عکاس باید در کانون تمامی امور قرار گیرد و جذب رویدادها شود. او در سفرهایش به نقاط مختلف جهان با نگرشی انسان ‌باورانه جزئیات و لحظه‌های زندگی انسان امروز را با تمامی تنوعات جغرافیایی و اجتماعی ثبت کرده است. نظریۀ لحظۀ قطعی او بر بسیاری از عکاسان خیابانی تأثیرگذار بوده است. در واقع لحظۀ قطعی مورد نظر برسون، اوج یک حرکت یا رخداد نیست، بلکه به این معنا است که در هر موقعیت تنها یک لحظه وجود دارد که در آن تمامی عناصر ترکیب بندی و حسی درون عکس در قدرتمندترین حالت خود با یکدیگر منطبق می‌شوند.

گری وینوگراند، از تاثیرگذارترین عکاسان خیابانی سیاسی

گری وینوگراند (Garry Winogrand) از برجسته ترین عکاسان خیابانی و منظرۀ اجتماعی محسوب می‌شود. او ابتدا به تحصیل نقاشی پرداخت اما پس از آشنا شدن با عکاسی نقاشی را رها کرد. از سال 1952 همکاری با مجلۀ «هارپرز بازار» را آغازکرد. سال‌ها در بسیاری از مدارس و مؤسسات هنری آمریکا به تدریس پرداخت.

اواسط دهۀ 1960 به عکاسی از مضامین اجتماعی از جمله تجمعات سیاسی، راهپیمایی‌ها و صحنه‌های خیابانی روی آورد. ساختار عکس‌های او پیچیده، در هم ریخته و متلاطم است که با زاویۀ دید نامتعارف دوربین همراه می‌شود. از جمله کتاب‌هایی که از عکس‌های وینوگراند منتشر شده است می‌توان به «زنان زیبایند»، «جانوران» و «روابط عمومی» اشاره کرد.

ویلیام کلاین از برترین عکاسان خیابانی مجله وگ

ویلیام کلاین (William Klein) باوجود این‌که پس از جنگ جهانی دوم به پاریس رفته بود، در سال 1954 به دعوت مدیر مجلۀ «وگ» برای همکاری در زمینۀ عکاسی مد به نیویورک بازگشت. در عکس‌هایش خیابان‌های نیویورک، آشوب زندگی شهری سدۀ بیستم، رابطۀ اتفاقی انسان‌ها و موقعیت‌های لحظه‌ای را ثبت می‌کرد. اوایل دهۀ 1980 به خلق آثار چندرسانه‌ای روی آورد. تاکنون چندین کتاب از جمله «رم»، «مسکو»، «نمای نزدیک» و «پاریس+ کلاین» از عکس‌های او منتشر شده است و به دلیل دستاوردهایش، همواره از او به عنوان یکی از تاثیرگذارترین عکاسان جهان یاد می شود.

لی فریدلندر ؛ شروع عکاسی خیابانی در نوجوانی

لی فریدلندر (Lee Friedlander) از نوجوانی به عکاسی علاقه‌مند شد و پس از آموزش در مدرسۀ کانون هنر در لس‌آنجلس برای ادامۀ تحصیل به نیویورک رفت. فریدلندر کار حرفه‌ای خود را با عکاسی برای جلد نوار نوازندگان موسیقی جاز آغاز کرد. تأثیر فرهنگ این موسیقی در عکس‌های او به وضوح قابل مشاهده است. علاوه‌بر این تأثیرات آثار اوژن آتژه، واکر اوانز و رابرت فرانک نیز در عکس‌های او به چشم می‌خورد. غالب عکس‌های او حاصل خیابان‌های گردی‌های او هستند؛ صحنه‌های روزمرۀ شهری، بازتاب‌ها، علائم نوشتاری و حتی گاهی سایۀ عکاس. از جمله مهم‌ترین مجموعه عکس‌های فریدلندر می‌توان «عکس‌هایی از خود»، «یادمان‌های آمریکایی»، «به‌سان گربۀ یک چشم»، «صحرای دیده» و «مانکن» را نام برد.

(عکس کاور بخشی از اثر بروس گیلدن)